શું નાસાની ભૂલથી મંગળ પર જીવનની શક્યતાઓ પૂરી થઈ ગઈ છે? જર્મનીના એક એસ્ટ્રો-બાયોલોજિસ્ટે આ અંગે મોટો દાવો કર્યો છે. તેમની પૂર્વધારણા નાસાની લાંબા સમયથી ચાલતી રણનીતિને પડકારી રહી છે, જેમાં પાણીની શોધને અન્ય ગ્રહો પર જીવનની સંભાવનાને મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે.
શું પૃથ્વી સિવાય અન્ય કોઈ ગ્રહ પર જીવન છે? વિશ્વભરના વૈજ્ઞાનિકો દાયકાઓથી આ પ્રશ્નનો જવાબ શોધવાની કોશિશ કરી રહ્યા છે, પૃથ્વી પરના આબોહવા પરિવર્તનને કારણે, પૃથ્વી સિવાય અન્ય ગ્રહો પર જીવનની શોધ કરવામાં આવી રહી છે.
જર્મનીની ટેકનિકલ યુનિવર્સિટી ઓફ બર્લિનના એસ્ટ્રો-બાયોલોજિસ્ટ ડર્ક શુલ્ઝે-માકુચે 5 દાયકા પહેલા નાસા દ્વારા મોકલવામાં આવેલા મિશન અંગે મોટો દાવો કર્યો છે. તેમણે આશંકા વ્યક્ત કરી છે કે નાસાએ 70ના દાયકામાં મંગળ પર મોકલવામાં આવેલા વાઇકિંગ મિશન દરમિયાન અજાણતામાં જીવનની શક્યતાઓને નષ્ટ કરી દીધી હતી.
નાસાનું વાઇકિંગ મિશન શું હતું?
અમેરિકન સ્પેસ એજન્સી નાસાએ મંગળ પર જીવનની શોધ માટે 1975માં વાઇકિંગ મિશન શરૂ કર્યું હતું. નાસાએ ‘રેડ પ્લેનેટ’ની સપાટી પર બે અવકાશયાન મોકલ્યા, જેથી જીવનની શક્યતાઓની તપાસ કરી શકાય. નાસાનું વાઇકિંગ-1 મંગળની સપાટી પર ઉતરનાર પ્રથમ અવકાશયાન હતું. 19 જૂન, 1976 ના રોજ, આ અવકાશયાન મંગળની ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચ્યું અને લગભગ એક મહિના સુધી પરિભ્રમણ કર્યા પછી, યોગ્ય સપાટીને ઓળખી અને લાલ ગ્રહના ક્લાઇસ પ્લાનિટિયા ક્ષેત્રમાં ઉતર્યું. થોડા મહિના પછી, નાસાએ ‘વાઇકિંગ-2’ મિશન શરૂ કર્યું જેણે મંગળની સપાટીના ઉચ્ચ-રિઝોલ્યુશન ચિત્રો પૃથ્વી પર મોકલ્યા, આ ચિત્રોએ સમગ્ર વિશ્વને આશ્ચર્યચકિત કરી દીધું.
નાસાની ભૂલને કારણે જીવનની શક્યતા ખતમ?
વાસ્તવમાં, વાઇકિંગ મિશન દરમિયાન, નાસાએ મંગળની માટીને પાણી અને પોષક તત્વો સાથે મિશ્ર કરીને પરીક્ષણ કર્યું હતું. નાસાએ પૃથ્વી પર જીવન માટે જરૂરી જરૂરિયાતોની કલ્પના કરીને આ તત્વોને જોડીને તપાસ કરી હતી, જેમાં પ્રારંભિક પરિણામોએ મંગળ પર જીવનની શક્યતા દર્શાવી હતી. જો કે, દાયકાઓ પછી, મોટાભાગના સંશોધકો માને છે કે તે પરીક્ષણના પરિણામો ખોટા હતા.
હવે શુલ્ઝે-માકુચે એક આમૂલ સિદ્ધાંતનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો છે જે મુજબ વાઇકિંગ લેન્ડર્સે મંગળ પર જીવનની શોધ કરી હશે પરંતુ અજાણતામાં તેની જમીનને પાણીમાં ભેળવીને જીવનની શક્યતાને દૂર કરી દીધી છે.
શું મંગળ પર પાણી વિના જીવન શક્ય છે?
કુદરત માટે કોમેન્ટ્રીમાં, શુલ્ટ્ઝ-માકુચે લખ્યું છે કે સંભવિત મંગળનું જીવન વાતાવરણમાંથી ભેજ ખેંચવા માટે મીઠા પર આધાર રાખીને અત્યંત શુષ્ક સ્થિતિમાં જીવી શકે છે, જેમ કે ચિલીના અટાકામા રણ જેવા અત્યંત વાતાવરણમાં જોવા મળતા સુક્ષ્મજીવો. તે સમજાવે છે કે નાસાના વાઇકિંગ લેન્ડરે આકસ્મિક રીતે વધુ પાણી ઉમેરીને મંગળ પર જીવનની સંભાવનાને નષ્ટ કરી દીધી હશે.
આ પૂર્વધારણા નાસાની લાંબા સમયથી ચાલતી રણનીતિને પડકારે છે, જેમાં પાણીની શોધને અન્ય ગ્રહ પર જીવનની શક્યતાને મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે.
હાઇગ્રોસ્કોપિક મીઠાને લક્ષ્ય બનાવવા માટેની ટીપ્સ
શુલ્ટ્ઝ-માકુચ કહે છે કે પાણીના પ્રવાહી સ્વરૂપને પ્રાધાન્ય આપવાને બદલે, ભવિષ્યના મિશનોએ હાઈગ્રોસ્કોપિક ક્ષારને લક્ષ્ય બનાવવું જોઈએ. હાઇગ્રોસ્કોપિક મીઠું એ એક તત્વ છે જે પર્યાવરણમાંથી ભેજને શોષી લે છે. સોડિયમ ક્લોરાઇડ, મંગળ પર જોવા મળતું મુખ્ય મીઠું, સંભવતઃ માઇક્રોબાયલ જીવનને ટેકો આપી શકે છે, જેમ કે કેટલાક બેક્ટેરિયા પૃથ્વી પરના ખારા દ્રાવણમાં વધે છે.
સંશોધકે મંગળના સૂક્ષ્મ જીવો પર વાઇકિંગ પ્રયોગની સંભવિત અસરની સરખામણી એટાકામા રણમાં બનેલી ઘટના સાથે કરી છે. જ્યાં મુશળધાર વરસાદે 70 થી 80% સ્વદેશી બેક્ટેરિયાને મારી નાખ્યા કારણ કે તેઓ પાણીના પ્રવાહને અનુકૂલિત કરી શકતા નથી.
ભાવિ મિશનમાં પરિવર્તન માટે અપીલ
વાઇકિંગ મિશનના લગભગ 50 વર્ષ પછી, શુલ્ટ્ઝ-માકુચે મંગળ પર જીવન શોધવા માટે નવા પ્રયાસો અને ગ્રહના આત્યંતિક વાતાવરણ વિશેની માહિતી સહિત નવેસરથી પ્રયાસ કરવાની હાકલ કરી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ‘તે અન્ય જીવન-શોધ મિશન માટે સમય છે.’ આ વિશ્વસનીય પુરાવા બનાવવા માટે, જીવનને શોધવાની બહુવિધ સ્વતંત્ર પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર છે.